Asteguna. Arratsaldeko seiak: hirietan lana bukatzen den tenorea. Jendeak eta jendeak... Orotarik: gizon eta emazte, adinetako eta gazte. Hots, orotarik dabila metrorateko lurpe-bideetan zehar. Parisen, lur azalean eta lurpean jende ainitz dabila, kurutzatzen eta saheskatzen da. Bakoitza dihoa bere bidetik: lanetik etxera. Eta nonbait kokatuko da gauerako. Azkenean, bakarrik edo lagun batekin, loan ahantziko ditu bere gorputzaren mugimendu nagiak.
Montparnasse. Hemen ere jendea dabila, murritz. Metroaren haiduru, xutik edo jarririk. Besteak beste: lau gizon aulki batean jarriak. Lauak doi bat gazte. Bat bere bekillen puntan burua ahuspe. Beste bi, ixil-ixila, soa galdua, jendartean nahasia. Laugarrena xutitzen da: sakolatik arno botoila bat ateratzen du jadanik erdikala hustua; beste hurrupako bat azkarra egiten dio, eta berriz ttottotzen da. Holakoei jendeak ez die kasu handirik egiten. Bakoitzak bere espazioa dueno eta dukeeno. Bakoitza bere bidetik joan daitekeeno.
Metroan sartu ginen. Tuta luzea eta ateak hetsi ziren automatikoki. Metroak erematen gintuen.
Vavin. Batzu jautsi ziren, beste batzu igan. Tuta hasi zen eta, azken mementoan, punpez gazte bat sartu zen. Ateak hetsi ziren automatikoki. Metroa abiatu zen.
Gazte bat zen neurri ederrekoa, koloreetan beltza. Bizkarrez metro paretari finkatu zen. Hasi zen gitarra jotzen. Eztiki bota zituen lehen notak eta erritmoak. Begiak hetsirik bere munduaren bila zihoan. Bide iluntsu batean bezala. Batbatean burua daldarikatu zuen eta bizpahirur nota azkar bota zituen emozio handi baten neurrikoak. Bere mundua topatzean, kantuz hasi zen. Jendeak bereari segitu zuen: ixilik egoteari, xuingoma maxtakatzeari, kaseta irakurtzeari, ondoko laguna tinkatzeari... Gazteak kantatu zuen Ipar-Ameriketako kantu bat: eztiki edo azkar, bere mundu barrutik ari zen hitzak eta melodiak ateratzen eta barreiatzen. Amerikanoa ez genuen ulertzen. Bixi-bizia, berdin arin-arina, zerabiltzan erhiak gitarra kordak zimikatzen. Kantuz zihoan bere munduko mendi eta itsasoetan, ekaitz eta eguzkietan. Batzutan irri bir-bira batek alaitzen zion aurpegia, begiak larri-larria itzulikatzen zituela gorputz osoaren dantzaldian. Beste batzutan, kexua azkar finkatzen zitzaion kopeta zimurtuan, ezpain hantuetan, gorputz mugimendu kolpatuetan. Hitzak eta melodia elkarri lotuak zerabiltzan gorputzaren eta gitarraren erritmo betean.
Ixildu zen gaztea. Gazte beltza. Beltz amerikanoa. Burukoa hartu zuen eskuan eta jendartean menturatu zen eskelari. Irri lasai batez eskertu gintuen gure hogoi sosekoa biltzean: desberdinak izanagatik, gure munduak han nonbait topatu ziren.
Metroa bere bidean zihoan normalki. Eta jendeak ez zuen ametsik. Bakarrik gorputzean egunaren pizua. Eta ahal bezain laster etxeratzea. Askorentzat bide luze baten puntan: immeubla anonimoen estaja batean apartamendutxo bat, edo, gain zoko batean, gelatxo bat... Bata bestearen ondotik igaten diren eskalierrak, zangoak herrestan. Jendeak ez zuen kanturik. Hiri handi batean galtzen diren herriak: gure munduak. Tresnak eta lanak bortxatu gorputzok bakarrik: dilindan. Mekanikeria ongi oliostatzen diote eta metroa ibilki da bringo, egunaz eta gauaz. Jendeak ahantzi du sentimendua: ez da harritu beltz amerikanoaren kantua entzutean. Metroa joaki da zalukara. Jendea dabila: bideetan galdu ditu soa eta mintzoa. Bihar goizean lanak berriz eremanen du eta ariko da orenak eta orenak sentimenduak ahanzten, hitzak galtzen. Lanak hartuko diozka jeinuak eta indarrak: utziko dio gorputzean bakarrik enegua. Lanak xurgatuko dio, egunero, bizia: urtetik urtera utziko dio gorputzean bakarrik higadura. Jendeak ahantzi du harridura.
Hogoita hamar bat urte zukeen. Ile beltza harro-harroa soinburuetaraino. Aurpegi argala, kolorea zurpail: bere begi beltzek ematen zioten dirdira gaitza. Ba ote zekien? Bere haurra, sei-zazpi urteko muttiko bat, sahetsean ari zitzaion ahapetik solasean. Emazteak ere zerbait erraten zion noiztenka eta haurra alegeraki mugitzen zitzaion aulkian, zangoak airean. So herabe bat zerabilen inguruan emazteak, bakartasuna eta beldurra dakarzkiena. Alta jendearen berotasuna eta izerdia ez zen falta. Baina beharba bakoitzak zer duen gogoan eta bihotzean ez jakite horrek sortzen duen lazduraren gatik. Emazteak haurra tinkatu zuen bere kontra, amultsuki, segurantzia baten beharretan izan balitz bezala. Eta haurra ixildu zen amaren sahetsean. Zure so herabea gugandik ihes joatean, haurrak beretu zuen.
Metroa baratzean, bazen jende aldatze mugidura handia: batzu jautsi bezain fite besteak pusaka sar, ardiak kortxilan sar-jalgitzen diren bezalatsu. Ateak hetsi-eta, doi bat laxatzen ere zen gorputzen arteko tinkadura eta bakoitzak haztamuka, pollikiño, aurkitzen ere zuen zangoak non hobeki finka besteenak lehertu gabe. Arteak eta pasaiak hain hertsi izanagatik, bakoitzak, xutik edo jarririk, emeki-emeki nolazpait lotzen eta kokatzen zituen bere menbroak luzaran edo bilduan. Behar zen baitezpada doi bat adrezia. Egia erran jendea ohitua ere zen holako tenoretan metaka ibiltzen. Ez zen jestuen eta mugimenduen grazia eskatzen. Xoilki doi bat kasu egitea eskuz besteak sobera kilikatu gabe, edo zangoz sobera lehertu gabe, edo ipurdiz sobera tinkatu gabe. Jenagarriena zitekeen aurpegien hurbildura hori, besapeko izerdi urrin bafada... Zernahi gisaz bakoitzak bazuen bere egunaz aski eta bere sentsuak zekarzkien maltso. Arren askiko zen ez arras lazoki ibiltzea, doi bat kasu egitea gerta ziteken minbera gune bat ez ziztatzeko ustegabetarik. Igan, jautsi eta joan ahalik hobekiena. Metroko krisketak automatikoki hesten dira.
Beharba nahiko nuen mintzatu. Norbait kurutzatu. Zerbait erran. Norbaiti. Espazioak denenak eta nihorenak diren gune hauetan, nahiko hindutan elekatu, beltz amerikanoa. Nahiko neatan erran neure munduko ikara. Nahiko nizkeatan kantatu neure herriko itsasoak, mendiak, eguzkiak. Denenak eta nihorenak diren eremu hauetan hire eta ene kantuak, ixiltasunak hautsi dizkiguk itsasoa harrokak hausten duen bezala. Zure ile beltzen harrodura nahiko nuen sentitu ahurrean. Eta zure so herabea erori da haurraren bihotzean. Eta azkenean, besteak bezala desegiten naiz neure amets nahasiekin. Ixiltzea eskatua zait. Besterik ez. Ixiltzea neure munduko ibarretan, oihanetan. Hire kantuaren melodia erraietan kokatzen zaitalarik. Zure begi beltzen dirdirak bihotza ziztatzen didalarik. Denenak eta nihorenak diren toki hauetan, nihor ez bagine bezala ibiltzea eskatua zaigu. Hi eta ni, zu eta ni: geure mundurik gabe, geure kanturik gabe, geure solasik gabe, deseginik gabiltzanok. Denek gordetzen ditugun gutiziak, nahiko nituen oihukatu: hire larruaren beltza, zure ileen harrodura. Denek ixiltzen ditugun kexuak, nahiko nituen agertu: hire melodiaren drama, zure soaren herabea. Izenik gabeko izate hontatik kraskatzeko. Ibilaldi berdindu hontatik ateratzeko. Ene abotsaren soinuak hautemateko hire ezpain hantuen ikaran, zure aurpegi zurpailaren irrian. Begiak hesten ditut ezin jasanezko gertakari baten aurrean bezala. Ohildu nahiz hire kantuak harrotu munduak. Haizatu nahiz gure begiek arrapiztu sentimenduak. Begiak irekitzen ditut soa urrunago heltzeko, berdintasunean galtzeko, so anonimoen zabalean. Hortzak tinkatu nintuen neure odolaren kexua itotzeko. Hirur aldiz bularrak airez hanpatu nintuen gorputza lasaitzeko. Memento bat zela pentsatu nuen. Pasaia gaixto bat. Jendarteko memento batetako tinkadura. Biziak ihardokitzen zuela. Besterik ere bazela. Beste mementoak. Beste espazioak. Bakoitzaren munduak. Ez bada arras egia ere, hobe zela hola pentsatzea: ez sofritzeko; ez sofriarazteko.
Haurrak ez zekien zer pasa zen amaren burutik. Ez zekien ere zer minberatu zen amaren bihotzean. Eta tinki-tinkatu zen amaren besapean. Mintzatzetik ixildu zen haurra. Bere begi ttipiak erne, haurrak begiratzen zuen itzuli-inguruetan. Ez zekien zer pasa zen jende handi horien buruan eta zerk hoin serios zaintzen zituen. Ixil-ixila haurra ere zegoen amaren sahetsean, harritua. Amaren altzotik zetorkion segurantzia lasai baten berotasuna.
Denfert-Rochereau: Jende pila jautsi zen eta zalapartaka barreiatu lurpeko bide-hertzeetan zehar.
Pariseko lur-sabela: dena bide, dena pasaia, dena estazio, dena argidura, dena metro. Jende oste irentsiak, harat-honat. Jende broia bihurgune, eskalier, sar-jalgietan. Denek berdinduak, zatikatuak, bereiziak, handiak eta xumeak, nahas-mahas. Mementoko. Eta gero, bakoitza bere alde hiri handian, karrikaz-karrika barreiatua, joana, gordea. Biharamuna arte. Eta berriz Pariseko lur-sabelaren atzartze-mugimenduak: metro burrunba urrun, hurbil, han nonbait; jendeen urratsak, tzafla-tzafla, lasterkak, eztulak, solasak; jendeen hats kolpeak. Metroaren etorrera, baratzea, abiatzea estazioz-estazio. Jende pila. Nik ez nekien zerk bultatzen ninduen, zerk eramaten ninduen. Zangoak asaldatuak senditzen nituen eta kasik airean nindoan: besteen atzetik, ondotik, saheska, trebeska, amorratu bat irudi, besteen artetik zeiharka. Burtxoratua. Jendeekin eramana. Jendeekin joana. Sar-jalgi bat. Joan-etorri bat. Desplazamendu baten doia. Eta gero, bakoitza bere-ber: nor bere lanean, nor bere bulegoan, nor bere entreprizan, nor bere plazerretan, nor bere etsipenetan. Egunaz nonbait kokatu behar delakoan. Desplazamendu batentzat behar den denbora. Batetik bestera, bakoitza bere hartala, zalapartaka, hatsantua, nonbait gordea litekeen etsai baten aztaparretatik eskapatu nahi bagenu bezala. Eguna nonbait maltsoki iragan behar delakoan. Bakoitzak ba ote daki zerk horrela darabilen?
Beharba soinulari horrek zuen arrazoin. Parrean iragan nintzaionean konturatu nintzen itsua zela. Sortzez ala errekontruz? Funtsean ez du inporta. Bere ttottogian jarria, ari zen ari akordeona jotzen. Bere musika goibela zihoan alde guzietara eta hunki ere ninduen bihotzean. Hala da, zirrara samin bat sentitu nuen itsuagandik urruntzean. Txapelean ez nion deus utzi. Ximiko bat bihotzean: ez dakit hea neure burua hobendun sentitzen nuenetz ala xoilki tristezia astun bat? Ez nekike. Lurrazpi anonimo honi giza-bizitasun izpi bat ematen zion itsu soinulariak. Zekarzkion: lanoak, zuhaidiak eta txoriak; eta ere mundu ahantzi batean gorderik dagozen sentimendu bakartiak. Bere musikarekin zebilen itsu soinularia, egunak eta gauak. Ez zirudien aspertua. Halako ironia bir-bira bat ezpain inguruetan, ikusiz bere irudimenean dantzan, ondotik eta aurretik, iheska edo goxoan, pasatzen zitzaizkion jendeen molde ergelak. Bere musikarekin perekatzen, karesatzen eta mintzatzen balitu bezala berak zekien sasu gibelean edo karrika izkin batean, izarrak lekuko. Bere musikaz liluratzen balitu bezala berak zekizkien hitzekin eta jestuekin etenunerik ez duten gauetan. Bere gorputz bilduan mundu borobil bat osatzen bide zuen, denbora eta espazioa gainditzen dituena. Atzekalde edo aitzinalde gabeko ikusmen irekia: alde guzietatik su eta argi. Atzokoaren eta gaurkoaren entzule ernea: bizitzaren intziri minbera iraunkorra. Hitzen fluxa urratuz elea sakontzen ikasi zuena. Edergailu eta, girgileria guziak bideko errautsean nahasi dituena. Xoilki, erhien puntatik bere mundua musikatzeko. Itsu soinulariak, xoratua zirudien bere musika melodien munduan!
Eskalierraren puntan, eskuin bihurtu aitzin, alimaleko irrintzin bat atera nuen: luze eta ozen. Jendea harrituta gelditzen aditu nuen gibelaxago, halako nahaskeria batean elkar koskatzen, lanjer handi batek ustegabean harrapatu izan balu bezala. Ele mar-marrak ere hauteman nituen batetik bestera hedatzen: norbait hedailo erori ote zenetz? Edo kolpe gaixto batez norbait eraili zutenetz? Aladere burutik zernahi pasatzen baita holakoetan. Eta nor nori fida lur-sabeleko hertze koropiloetan?
Txomin eta biak, deusik izan ez balitz bezala bidean zintzo joaki, pareta izkin batean itzali ginen.
Geure gorputzaren sumindura jendartean gabiltzalarik: alde guzietatik inguratua, tinkatua, poxolatua. Hiria, sasu handi bat gertatzen zaigu, dena lahar eta dena zizta zorrotz. Denak hor agitzen gara sasira baztertuak, laharretara sakatuak. Batez ere jende xehea, jende arrunta, jende langilea, enpresa mota guzietako jende menekoa, jende zapaldua. Ez dakite, ez dakigu besoak eta zangoak mozturik gabiltzala jostatzeko uzten dizkiguten oren laburretan, hatsa hartzeko doia, ilusio baten doia. Ez dakite, ez dakigu gure besoek eta gure zangoek lanerako xoilki balio dutela. Eta ez bizitzarako, ilusio luze baten barruan, etengabeko amets baten pilpiran. Eta, lanetik kanpo, gure besoek ez dakitela besarkatzen, gure zangoek ez dakitela dantzatzen. Handien eta dirudunen meneko direla gure besoak eta gure zangoak. Batez ere jende arruntak garela; jende desterratuak garela, zapaltzaileen meneko eta tratuetarako. Gure nigarrek deus ez dutela balio dirudunentzat; gure irriak ez direla hunkigarri handi-mandientzat. Ez dakite, ez dakigu, eta gure gorputzaren sumindura betikoa dela, sortzetik horrelakoa dela, uste dugu. Sasian pulunpatuak eta laharretan kokatuak gabiltzanok, horrelakoak eta besterik ez garela, sinesten ere dugu ondikotz! Eta sasietan etsitzen gara.
Hiri-sasitik bota nuen irrintzina zihoan oihartzun etengabea, mehar eta sendo. Aterako ginela, goiz edo berant, ilunpe etsigarri hontatik. Geure bizkar konkortua zuzenduko genuela elkarri behatzeko. Geure besoak kurutzatuko genituela elkar besarkatzeko. Geure zangoak laxatuko genituela elkarrekin dantzatzeko. Holako pentsamenduetan nindabilen. Nere herriaren kexaduraz inarrosia. Gugan ahantzia izan nahi ez duen mundu kokatua! Urruneko leihorretan itsasoak busti eremu gazia! Lurraren erraietan zihoan gutizia ororen oihua, samin eta astun, itsasoaren marrumekin nahasteraino. Bizitza ororen marruma kexua!
Rue de l'Université kalean sartu gineneko iluna zen. Abendoko egun hits bat egina zuen. Lanoa egun guzian ez zen denmendrenik altxatu. Eguna kasik ilunpean pasatu zen. Eta gainera zer hotza! Zalukara gindoazen metrotik aterata. Kurutzatzen genituen jendeek ere ez zuketen kanpoan abusatzeko gutizia handirik: beren estalgi handian tinkatuak, eskuak sakolan, firrindan zoazen, larrazkenean hosto eihartuak bezala. Usaiako argiak piztuak izanikan ere, Parisek galdua zuen bestorduzko berotasuna. Zenbait egun gorabehera, negua zen-eta... Egia erran, ostatuek bazuten holako egunetan gaitzeko arrakasta. Behartua edo ez, irudi luke jendea ez daitekeela aurrera joan, hor pasaiatxo bat edo beste egin gabe: aperitifa bat edo kafetxo bat hurrupa, lagun bat edo besterekin bi solas, eta jo aintzina!
Aizinant izanez nihauri ere frango gustatzen zait ostatu batean sartzea. Mahai bat bilatzen dut xoko huts batean. Kafe bat manatzen. Zigarreta bat pizten. Xoratzen naiz jendeari begira: orotarik itzulikatzen baita aladere ostatu batean. Adinetako jende, gizon eta emazte, haur eta gante, zurpail, gorri, beltz, kolore guzietakoak ikusten baitira. Eta orotarik ere entzuten baita, musika eta joko-tresna arrabots artean, hizkuntza desberdinak, aktzento lilluragarriak eta nazkagarriak. Gauza orotaz ere mintzatzen baita, arinki, arralleriaz, ustegabez, ezazolki; gauza orotaz eta deusetaz mintzatzen ahal baita: hor aipatzen den politikak ez baitu ondoriorik; hor erabiltzen diren amodio solasek ez baitute segida luzerik; hor egiten diren ametsak bertan galtzen baitira erretzen diren zigarreta megoetan edo edaten diren alkoola kolpuetan. Beharba hor ahanzten bide da, memento labur batean, bizitzeak dakarren seriostasuna.
Behin, beste bi lagunekin jaun bat ikusi nuen ostatuan sartzen. Nik ez dakit zer edan zuten. Baina, oren baten buruan, pottoka ederra zekarten. Beste behin, emazteño bat ikusi nuen, hola-hola ostatu batean, goizeko hamarretan: gaixoa, istant batez bizpahirur birra edan zituen. Eta sartu bezein triste atera zer kanpora. Nik ez dakit zer ahantzi nahi den edo zer bilatu nahi den ostatu batean sartzean.
Gaur ere ostatu guziak bete-beteak ziren. Baina, ez nuen pasaiatxo bat egiteko gogorik.
Sakolak mia-mia. Zigarretarik ez nuen. Txomin ohartu zer eta bere paketa atera zuen. Zigarreta piztu nuen. Ohartu nintzen eskuak daldarika ari zaizkidala. Tirako luze bat egin nion zigarretari. Kea senditu nuen zintzurrean behera bularretaraino. Pausa atsegingarri bat sentitu nuen gorputzean.
195-garrenera heltzean izialdurak hartu ninduen. Izerdi arin bat jautsi zitzaidan garkotik hasi bizkarrean behera. Zigarreta bukatzean gustu kirats bat gelditu zitzaidan ahoan. Azpi-zangoak ere ez nintuen halako fleitean.
Txominek ez zuen elerik. Burua apal zihoan karrikan. Eta ez nintzen menturatu ixiltasun hori haustera. Badakizu jende arrotz batekin gertatzen dena? Nahi duzu eleka hasi eta ez jakin nola. Beharrik «egun on» edo «agur», eskua luzatuz, erraten ahal baldin bada, gogoak hor aurkitzen bide du solas baten abiapena. Soa ere badabila, herabe, inguruka lagun arrotzaren soaren bila. Batzutan, elkar-hurbiltze honen ondotik, hitzak bata bestearen ondotik kokatuz, solas batzu atrebitzen dira: denbora, nongotarra, zer ofizio eta halako..., aski urruneko gaiak karrakatzen eta aipatzen dira, musika arin baten moduan, elkar ez iziarazteko eta ohiltzeko bederen. Ainitzetan aldiz, lagunaren soa hantxetan-harat ihes doalarik, laster ohartzen zara ez duela biziki balio segitzea. Eta hortan aski.
Txominekin aspaldiko adiskideak ginen. Aspaldiko ezagunak eta bagenekien elkarren berri. Gaur ixiltasun berdinaz hartuak ginen. Kolpe handi batek berdin hunkiak, nahigabe izigarri bat barruan, gindoazen, goibel eta kezkati. Ala metroan, ala karrikan, jendartean ibiltzeak dakarren kilika hura ere galdua genuen hainbestetaraino baiginen, gogo eta gorputz, gertakari berean amilduak.
Txominek eztul txar bat bota zuen.
Immeublako ate handia pusa genuen. Xuxen joan ginen konzierja mintzatzera.
«Migelen gelarako giltza nahi genuke.»
Beltzuri batekin so egin zigun. Ate artetik sukaldea ageri zen. Barre ttipi bat. Gauzak ordrean. Bazterrak garbi. Eskuineko sahetsean mazout berogia bat. Ondoan, kadera gainean gatu eder bat, xuri eta beltxa. So kokin bat bota zigun mininak, burua doi-doia altxatuz. Ez zen gehiagokorik mugitu eta berriz loari eman zen.
Lehen aldia zen konzierja topatzen genuela. Bestorduz, Txomin edo ni, xuxen joaten ginen 7-ren estajan Migelek hirur urte hauetan luatua zuen gelara.
Berrogoita hamabost bat urte zituzkeen aurrean genuen emazteki honek. Ileak xuri, tuntula handi batean bilduak. Zituen begi urdinak zituzkeen, bizitzeak oraino utzi ziozkan edergailu bakarrak! Gorputzez baitzen lodi eta bi zango meharren gainean nolazpait ibilki. Lili buketa urentu zuen eta pausatu ezkerreko aldean muble ttipi baten gainean. Leihotik behako bat bota zuen kanpora.
«Nor zarete?» galdetu zigun boz iddor batez.
Txomin menturatu zen ihardestera: «Euh... Migelen lagun batzu... adiskideak gara...»
«Ah!» ezeptiko bat bota zuen emazteak.
Zintzurrari karrakaldi bat eman ondoan, segitu nuen: «Ba... badakizu... heldu gara... Migelen adiskideak gara... eta haren puskak nahi genuzke bildu...»
Uste nuen fueratzen gintuela. So egin zigun, so egin, gain behera eta petik gora. Bizkitartean ez genuen ez ohoin itxurarik!
Funtsean beti hola da hirietan, karrikan, bilgune publikoetan, immeubla inguruetan batez ere: mesfidantxak zaintzen ditu bazterrak. Karrikan iragaten direnak, immeubla ateetatik sar-jalgitzen direnak, bilgune publikoetan kurutzatzen direnak... nonbaitik norbaiten soak segitzen ditu aski urrun itzali artino. Denak gara nonbait eta noizbait, epe labur edo luze batentzat, norbaiten etsai, ohoin, jende bitxi..., kasu egin behar zaiona, begien bistatik hola utzi behar ez dena.
Emaztea ttottotu zen «plauf» kadera batean, animaleko lan baten ondotik indarrak galduak balitu bezala. Ixil une bat joan zen. Bi besoak kurutzaturik so egiten zigun. Izialdurak azkarkiago hartu ninduen. Izerdiak lodiagotu zitzaizkidan errainetan gaindi ixurtzeraino. Txominek zigarreta bat eskaini zidan. Berak ere beste bat hartu zuen. Hasi ginen pipatzen.
Mintzatzera atrebitu nintzen: «Migelek ez zuen gauza handirik... puskila batzu... baina beti erraten zigun zerbait agitzen baldin bazitzaion... eritzen baldin bazen edo... zituen puskak biltzea...»
«Mutiko ona zitekeen... Migel... Nik, ez dut biziki ezagutu... mutiko kementsua eta ixila... mutiko eztia zitekeen...» erran zuen emazteak.
Argiduraz bete zitzaizkion bere begi urdinak emazteari. Bizitzaren aztaparrak urratu sarraskiak ere jabaldu zitzaizkion pollikiño aurpegian eta halako berotasun bat atera zitzaion ezpainetan.
«Goiz hartan, estajak garbitzera nindoala, intziri mehe bat entzun nuen, gorde nahi den intziri ahul bat...» segitu zuen emazteak. «Bulta bat eman nuen ezin jakin nondik zetorren... Jende intziri bat... Azkenean, aski inguruka ibili ondoan, Migelen ganbaratik zetorrela konturatu nintzen. Jautsi nintzen tarrapatan bere gelako gakoaren bila... Gaixo, Migel, bazenekite, arrunt tristeki atzeman nuen gure mutikoa, dena sukar eta izerdi... Baina, Migel, zer gertatu zaizu?»
«Begiak ireki zituen eta so egin zidan.»
– Zu zara, Anjela?
– Baina... Zer gertatzen zaizu? Ez zara batere ontsa... ?
– Ez dakit, Anjela... Egun hauetan harat-honat ibilia naiz ba ibilia, lan eta bilkura, jo-honat-jo-harat,... eta ez dakit zerk hartu nauen, ez naiz trenpuan, Anjela, ez dakit nongo hotzak harrapatu nauen hezurretaraino..., ez dakit nolako gaitzak alde guzietatik tinkatzen nauen...
– Ez duzu estatu hortan egon behar, Migel, medikua ekararaziko dut.
– Ba, Anjela, uste baduzu hola hobeki dela...
«Ohea plantan ezarri nion, mihiseak eta estalgiak bildurik, eta medikuari telefonatu nion lehenbailehen etor zedin. Etorri zen ba laster eta lagundu nuen ganbarala. Eta haztatu zuen Migel. Erabaki zuen, medikuak, anbulantzari deitzea. Anbulantzari telefonatu nion eta anbulantza etorri zen eta anbulantzak Migel eraman zuen nik ez dakit zein ospitaletara... Eta medikua ere joan zen. Medikua bere autoan joan zuzun... Eta gero Migelen berri, ez nuen jakin. Ez nekien zein ospitaletara eraman zuten. Eta Migel ez zen etortzen. Ez nuen geroko berririk... Eta gero... oh ez dakit zein egun zen... gero neskatoxa bat pasatu zuzun... neskato bat nigarra begian... Nik ez dakit nor zen. Ez zidan bere izena eman. Baina, neskatoxak erran zidan Migel hil izan zela. Eta, nigarrez, gaixoa, joan zen. Harritu nintzen, badakizu, harritu. Ezin sinetsia nuen Migel hila zela... Neskatoxa hura, nik ez dakit nor zen, baina hura ere ongi penatua zen... Migel hila izaten ahal zela, ezin sinetsia nuen... Zer, istant batez, jik eta jak, mutiko bat, gazte gordina, hola joaten ahal dela? Ezin da ba onartua...»
Hori guzia kondatzean, begiak busti zitzaizkion Anjelari. Mokanes higatu bat atera zuen ahurrean sakolatik. Bere begi urdinak xukatu zituen diskretuki.
«Izigarri duzu ba hola joatea... hoin fite joatea, betikotz itzaltzea...» atera zitzaidan ahotik.
Anjela xutitu zen. Murru paretan, eskuin aldean, taula baten gainean dilindan ziren gakoetarik bat hartu zuen eta eman zidan. Eta gu urruntzean: «Gero ekar he, eni, gako hori...»
Zure begi urdinak, Anjela, nerekin daramazkit. Beharba segitu nahiko zenuen zeure solasa gurekin. Gaua izarretan delarik, zer da ba urrun eta gibelago? Zerua bere zabalean miresten dudalarik, izarren dirdirekin begiak dantzan hasten zaizkidalarik, eta neure buru ttipian mila galdetza sortzen eta burrukan ari zaizkidalarik: zer da ba hor gaindi gorderik? Ulertu nahian, zer da ba eskapatzen zaidana? Eta, Anjela, ez baitakit zenbat urte dituzun, zure begi urdinak nerekin daramazkit eta zure biziko nondik noradinokoa imajinatzen nabila. Zure begi urdinak baino gibelago eta urrunago, zure mundua ezagutu nahiz, eta ezina delakoan, neure mundua zurean bilduz ari naiz imajinatzen. Gorputza arin eta izpiritua erne zenuelarik, bizitzeak bazukeen gostu eta atsegin. Gauak eta egunak trebeskatzen zenituelarik, akidurarik gabe, lanean, jostetan, lagunekin irriz eta dantzan, amets batetik bestera, bizitzeak bazukeen bere pilpira. Ez dakit zenbat urte dituzun, Anjela, baina oixtion, Migel aipatzean, zure ezpainek bazuten bizitasun eta zure hitzek zekarten zure bizitzako ezpal bat. Nahiko nuen jakin nongo uretan erori zen enborra eta zergatik? Baina zure ezpainak baratu ziren, hitzak eta solasak egitetik. Zure begi urdinak, nigar batek busti zituen. Eta gakoa eman didazu. Zure begi bustietan daramat imajinatzen ari naizen zure mundu zauritua.
«Gaixo emaztea» erran zidan Txominek. «Horrek ere badikek jasan ahala...»
«Ikusi duka nola begiak busti zaizkion? Habil to hi jakitera jendek zenbat sofritzen duten? Eta, hortxet bizi, animaleko hiri hontan, konzierja bezala, immeubla hontako jende aberats okitu horien imorraren meneko. Deneri ontsa egin behar eta zer abantaila ateratzen duela uste duk?»
«Hala duk ba, Jose, batzuren zortea hitsa duk, ba hitsa...»